Jedini podatak koji govori o ranoj prošlosti ovog manastira nalazi se na zapadnoj strani hrama, gde su uzidana tri okrugla kamena sa urezanim imenima: Jovan Bogoslov, patron hrama, Gospodin Konstantin i Gospođa Jelena, najverovatnije ktitori manastira. Smatra se da je osnivač ovog manastira Konstantin, unuk velikog vojvode Desimira koji je priložio jednu knjigu "Svetome Jovanu Teologu". Postoji i drugo mišljenje po kojem je manastir Poganovo nastao krajem 14. veka, verovatno 1395. g. kao zadužbina Konstantina Dejanovića Dragaša (sestrića cara Dušana) i njegove kćeri Jelene Dragaš. Jelena je bila udata za vizantijskog cara Manojla II Paleologa, i manastir je završila posle očeve smrti kao monahinja Hipomena. Spoljnja, otvorena priprata dozidana je u 16. v.

Osnov crkve je malih dimenzija, trikonohalnog izgleda sa svim odlikama moravskog graditeljstva. Iznad centralnog dela naosa je kube, a na zapadnoj strani kula-zvonik. Izvesnu posebnost predstavlja gornja galerija nad narteksom, koja nije u vezi sa hramom.
Natpis iznad ulaznih vrata kazuje da je crkva živopisana 1499. godine, skoro ceo vek posle završetka gradnje. Nažalost, iz tog natpisa se ne može saznati i ko su bili majstorij koji su nam ostavili vrhunsko slikarsko ostvarenje tog vremena na celom Balkanu. Najbliže istini je pretpostavka da je poganovski živopis delo majstora iz slikarske škole drevnog grada Kostura. Glavna

karakteristika ovog živopisa je svakako umetnička individualnost majstora koja ponekad odstupa od kanona vizantijske škole. U živopisu se ističe ciklus Hristovih muka, prikazan u nizu od južnog do severnog zida. Svodove uzdužnog broda ukrašavaju prizori Velikih praznika. U oltarskoj apsidi su uobičajene scene: Bogorodica Širšaja, Pričešće Apostola i Služba Agnecu. Među pustinjacima i svetiteljima u donjoj zoni naosa nalaze se predstave Svetog Save, Svetog Simeona Mirotočivog i Svetog Jovana Rilskog.

Stari ikonostas koji je bio niži od današnjeg, odneli su Bugari 1917. g. Bio je to izvanredan rad debarskih majstora. Delovi tog ikonostasa i danas se nalaze u Sofiji. Postojeći ikonostas je izgrađen ubrzo posle pljačke starog i takođe predstavlja vredno delo. Izgrađen je u duborezu, a slikarski deo uradili su lokalni zografi čija imena nisu ostala zabeležena.

U crkvi Aleksandra Nevskog u Sofiji nalazi se veći deo dragocenosti koje su bugarski vojnici poharali iz Poganova 1917. g. Danas se u manastirskoj riznici nalazi nešto preostalih sasuda, knjiga i ikona koje imaju istorijsku i umetničku vrednost. Jedna dvojna ikona, poreklom iz ovog manastira danas se nalazi u zbirci Narodnog muzeja u Beogradu.

Igumanija Hristina
monahinje: Jovana i Teodula
(tel. 010/62-510)
Adresa: 18326 Poganovo.